Đàn Gơrưna của người Cơ Tu

Trải qua bao biến đổi, thăng trầm, tộc người Cơtu vẫn lưu giữ được nhiều bản sắc văn hóa quý giá về phong tục, lễ hội, trang phục, âm nhạc cho cộng đồng mình… Trong các loại nhạc cụ của đồng bào dân tộc Cơtu như: chiêng (chieng), thanh la (bhr’noóh), đàn abel, sáo a’luốt… thì cây đàn Gơrưna được phổ biến trong các bản làng của đồng bào Cơtu và nó có thể đánh đệm cho hát dân ca (ba'boóch) hoặc hát lý (bh'noóch) của đồng bào Cơtu nơi đây.

Gơrưna có cấu tạo là một ống tre còn nguyên hai mắc(hai đầu kín), một đầu được khoét một lỗ nhỏ với 2 chức năng để âm thanh thoát ra ngoài và là nơi bỏ (cất) que tre dùng để đánh đàn khi không chơi đàn nữa. Tùy vào cách chọn ống tre(khoảng 0,5m, đường kính khoảng 0,10 m). Thân đàn được vạt một lớp dày gần đến ruột lóng ống tre, chiều ngang khoảng 5cm, chiều dài gần chạm hai đầu lóng. Hai bên có hai sợi tre nhỏ cũng lấy từ thân ống làm dây đàn. Hai đầu của hai dây đàn là con đội(con nem), nâng hai sợi dây đàn lên(trầm, bỗng). Tùy thuộc vào nghệ nhân tạo ra và chơi nó mà đàn có tông cao, thấp khác nhau. Muốn có tông cao, người ta chỉ cần xê dịch con đội về phía hai đầu lóng, hai sợi dây đàn sẽ căng lên. Muốn có tông thấp thì người ta chỉ cần xê dịch con đội lùi xa phía hai đầu lóng, hai sợi dây đàn sẽ giãn ra. Khoảng cách giữa hai sợi dây theo chiều dài là lưỡi gà làm bằng lá nón trên rừng để phát ra âm thanh.

Một trong những nét độc đáo của đàn Gơrưna, chỉ dùng cho một người chơi, nó luôn được dựng đứng để giữ âm lại trong ruột đàn. Đàn ông Cơtu một tay nắm thân đàn theo chiều dọc, tay kia dùng một que tre nhỏ lớn hơn chiếc đũa để gõ vào dây đàn và làm cho nó dao động, rung lên và chuyền đến lưỡi gà, phát thành tiếng nhạc độc đáo nghe thật da diết. Trong những lúc làm nương rẫy, người Cơtu cần một thứ âm thanh để xua đuổi mệt nhọc, để khỏe khoắn và thoải mái tinh thần. Trong lúc ngồi canh rẫy, âm thanh của đàn Gơrưna lại được cất lên không những làm vui tai mà còn xua đuổi được chim chóc ăn lúa. Trong những đêm mưa rừng Trường Sơn lạnh giá, lúc này đàn ông Cơtu lại gảy đàn Gơrưna như vơi đi nổi nhớ.

Trong mỗi dịp dân làng ngồi quây quần bên bếp lửa hồng, những người già Cơtu lớn tuổi lại kể về cây đàn Gơrưna. Theo họ, đàn Gơrưna có khả năng diễn tả ngôn ngữ của người Cơtu, thay họ nói lên tình cảm trong lòng. Người Cơtu không nhớ đàn Gơrưna có từ bao giờ, nhưng tâm khảm lại bồi hồi khi thoáng nghe, cảm giác như mình đang đi giữa núi rừng. Sự hiện diên của cây đàn Gơrưna, chính là giấc mơ của của người Cơtu, nhưng có tấm lòng rộng mở, phóng khoáng mang theo những niềm mơ ước đơn sơ rằng ai cũng được nghe tiếng Gơrưna, nghe những âm hưởng nơi đại ngàn Trường Sơn mà đàn Gơrưna như tiếng lòng của người Cơtu luôn có mặt trong mọi hoạt động văn hoá cộng đồng của cộng đồng.

    Hôm nay, có dịp về huyện vùng cao Nam Giang thì được biết hiện người biết chơi đàn gơrưna nay rất hiếm. Người già Cơtu biết chơi đàn gơrưna nay đã lần lượt ra đi. Trai gái Cơtu bây giờ, không chịu học đàn. Vùng Trường Sơn đại ngàn, nơi có số đông tộc người Cơtu sinh sống, đang thất truyền dần âm thanh đàn gơrưna hoà quyện trong không gian sinh tồn của nó. Với tôi, tin tưởng rằng, đàn gơrưna của người Cơtu sẽ mãi ngân vang, bay xa trong đời sống đương đại, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc./.
 

Đàn GơRưna của người Cơ Tu (ảnh: Nguyễn Văn Sơn)